Tesbih Dosyasini Aciyoruz-II

Dun kaldigimiz yerden butun hizimizla devam ediyoruz.

Tesbih Parcalari

6-Tesbihin Parcalari Nelerdir ?
a-Tane (Dane, habbe): Cesitli şekilleri vardir: Beyzî, kürevî, şalgamî, fıçı, kesme, armudî, sığırcık, arpa, fasetalı vb. Cekim zevki acisindan en cok kullanilan beyzi kesimdir. Bununla birlikte bu konudaki tek kural kisinin kendi zevkidir. Ornegin benim en cok begendiklerim beyzi, yumuşak kesme ve şalgamî kesim turleridir.

Katalin, şalgamî kesim, Mustafa Unver

b- Isaret (Durak,pul): 99 luk tespihlerde birinci ve ikinci 33’lük gruplardan sonra konur. Yani her 33 taneden sonra bulunur. Tespihte 2 adettir. Dolayısıyla 99 luk tespihde 3 adet 33 lük grubun bitiş ve başlangıcını gösterir. Bunlar 99 luk tespihlerde Durak ve İşaret olarak isimlendirilirken, 33 lük tespihlerde pul olarak ifade edilir.
33’lük tespihlerde pul, 11 tanede bir kullanıldığı gibi, imameden itibaren her iki tarafta da 5’le 6. taneler arasına da konulabilir. Amaç ibadette kullanılan tespih formatının dışına çıkılarak bir anlamda kişinin inançlarına olan saygının tezahürüdür. Dolayısıyla bu, kişiye her ortamda tespihini kullanabilme rahatlığını verir.

Katalin, Mustafa Unver

Pul, tesbihin en kucuk parcalarindan biridir. Bununla birlikte bu parcanin uzerinde halka olusturmak, buyuk sanatkarlar icin cok zor degildir.
Yukaridaki tesbihte, pullarin uzerindeki halkalari rahatlikla gorebilirsiniz.


Fildisi uzerine safir ve yakut doseme, beyzi kesim, Gurcan Oncu

c- Imame: Imame tesbihin yarisidir. Ustalar ustaliklarini en once imamede gosterirler. Imamenin tespihin kendi hammaddesinden yapılması esastır. Ancak ozellikle taş tespihlerde imame yapımındaki maliyet artırıcı unsurlar ve yapım tekniğinin zorluğu, gümüş veya altın imame kullanımını beraberinde getirmiştir. Taş tespihlerde bu uygulama bilhassa günümüzde genellik arzetmektedir.

Pembe Mercan, altin imameli,Kazaz kamci, Huseyin Celik

İmamenin en alt kısmının tespih taneleri ölçüsünde ve formatında, imame boyunun ise 3-5 tane boyutunda olması genel kabuldür. Hammaddenin kırılganlık ve ustanın genel tercihi nedeniyle bu ölçü bu aralık içersinde tespit edilir.

Sıkma Kehribar, A.Metin Karakus

Örneğin günlük kullanım için kehribar ve taş tespihlerde en uygun olan 3-4 tane boyutlu ve küt imamedir. Zira diğer hammaddelere nazaran bu hammaddeler çok kırılgan bir yapıya sahiptir. İnce imameli kehribar ve taş tespihlerin çok hassas ve narin kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Koleksiyonluk tesbihlerin imameleri, uzerlerindeki islemelerin daha iyi algilanabilmesi icin normalden cok daha uzun olabilirler.

Meksika Kehribari, beyzi kesim, islemeli imame, Mustafa Unver

d-Kilit (Takoz) : Tespih çekiminde rahat kullanabilecek tane aralığı bu parça ile tespit edilir. Bu parçanın ip üzerinde ileri geri hareketi oldukça zor olmalı, deliği, ip üzerinde kendiliğinden hareket edecek kadar büyük veya laçkalaşmış olmamalidir. Kilit (Takoz) ucunda şayet bir düğüm bulunuyor ise bu deliğin laçka olması veya imalat hatası nedeniyle büyük olmasından dolayı işlevini görmemesi demektir. İpe atılan düğüm kilitin işlevsizliği nedeniyle, çekme aralığının sabitlenmesini sağlamak amaçlıdır ki ozellikle koleksiyonluk tesbihler icin kabul edilemez bir uygulamadır. İstisnai olarak İmame içinde gizli düğüm kullanıldığında, takoz uygulaması yapılmayabilinir. Ancak yaygın bir uygulama degildir.

Ceylan Boynuzu,beyzi kesim, Imdat Kalayci

e- Tepelik (Hatime): Ustanın genel zevki ve sanatı esas olmakla birlikte, kalınlığının tane çapından büyük olmaması, ve formatının tane formatlarına aykırı olmaması gerekir. Boyunun ise 2 tane boyundan büyük, 1 tane boyundan küçük olmaması esastır. Daha once de belirttigimiz gibi, koleksiyonluk tesbihlerde bunun istisnalari soz konusu olabilir.

Sıkma Kehribar; Imame, kilit, tepelik ve civi birarada.

f-Tepelik Kapagi (Çivi): Tespih ipinin iki ucunun birleşerek sabitlendiği/bağlandığı tepelik üstünde yer alan parçasıdır. Bir anlamda Tepeliğe/Hatimeye şapka görevi yapar. Çivinin ip deliğinin kırık olmaması ve Tepeliğe tam oturması esastır. Vidali olanlari en makbulleridir.

Katalin, vidali tepelik kapagi, Cuma Firat Kayabasi


g-Kamçı taneleri: Genel uygulama ve tercih, kamçı üzerinde 3 adet tanenin bulunmasıdır ancak kimi zaman (Ozellikle 99’lu tesbihlerde) 4-5 tane de bulunabilir. Bu taneler, tespih taneleriyle aynı formatta olmakla birlikte genellikle daha küçük çapta olurlar. Tespih tanelerine nazaran daha büyük çapta veya farklı formatta olmamaları gereklidir.

Katalin, Ozcan Ata

h- Kamçı Uzunlugu: İmameden tutularak ölçümlendiğinde (sallandırıldığında) Tepelik Kapağı/Çivinin en fazla pula kadar ve en kısa 9. tane boyutuna kadar olmalıdır. Daha uzun ve daha kısa olanlar (kullanıcı kişinin özel tercihi hariç) dizim format disiplini dışı sayılır.

Oltu, Bahri Bulbul

Hammadde ne olursa olsun, Osmanlı Kamçı format dizimli tespihlerde bu parçalardan herhangi birinin olmaması veya kamçı üzerinde farklı tanelerin bulunması, tepelik çivisi yerine ipin yakılarak/yapıştırılarak tepelik ucuna sabitlenmesi, kilit ucunda düğüm bulunması, o tespihin kalitesizliğinin, orijinal olmayışının, toplama oluşunun, yıpranmış oluşunun ve en önemlisi ise hiçbir koleksiyon değerinin olmayışının işaretleridir.

Katalin, Levent Bulbul

Bununla birlikte herseyin oldugu gibi bu kurallarin da, kabul edilebilir istisnalari mevcuttur. Kamci uzerinde bulunan TAKOZ, taneler, TEPELİK, ÇİVİ gibi parcalari yapmak icin yeterli hammaddenin bulunmamasi halinde, Osmanli kamci olusturulamaz. Boyle zamanlarda da farkli tipte kamcilar kullanilabilir. Bunlara en guzel ornekler kazaz, Arnavut, gumus, ibrisim vb. kamcilardir.

Ibrisim puskul

Kazaz kamçılara ozel bir yer ayiralim: M.Ö 2800 yılının ikinci yarısında hüküm sürmüş olan Lidyalılardan Anadolu insanına miras kalmıştır bu sanat. Kazazlık Sanatı Osmanlı İmparatorluğu zamanında Anadolu’nun önemli sehirlerinde yaşatılmıştır. Ancak Cumhuriyet kurulduktan sonra sadece Trabzon’da devam ettirilmiştir.

Dortlu Kazaz Kamçı

Kazaz Sanatında 0,08 mm. inceliğinde 24 ayar altın veya 1000 ayar gümüş tel, ipek tel üzerine özel bir yöntemle sarılarak daha kalın ve sağlam bir tel elde edilir. Sonrasında ozellikle bayan zanaatkarlar tarafından bu tel dikiş iğnesine takılarak çeşitli model örgülü takılar haline getirilir.

Oltutasi, Altin Kazaz Kamçılı, Huseyin Celik

Zamanla bu zanaat tesbih icin de kamci uretir duruma gelmistir. Uretilen kazaz kamcilar imamenin üst ucuna ya doğrudan bağlanarak üzerine yine altın veya gümüşten örme küçük bir kılıf geçirilir ya da daha iyi mafsallamayı sağlayan ve hadriyan düğümü diye bilinen bir geçme ile bağlanır. Kamçının üst ucunda yine altın veya gümüşten, üçlü veya dörtlü hüzmelerle yuvarlak veya oval örülmüş taneler bulunur ki bunlara Türk Başı denir. Bunlar klasik tesbihteki tepelik parçasının yerini tutarlar. Bu Türk Başlarının üst ucunda çivi parçasının yerini alan, çok defa mercandan veya başka değerli taşlardan yapılmış bir boncuk tanesi bulunur. Bazen de Türk Başından sonra küçük ve ince altın veya gümüş birkaç kordondan yapılmış ve uçlarında mercan taneleri bulunan püsküller vardır. Kazaz kamçılar, daha once de belirttigimiz gibi hammaddenin yeterli olmadigi durumlarda kullanilabilecegi gibi, değerli hammaddelerden yapılmış tesbihlerde ozellikle tercih edilebilir.

Pelesenk, Bedri Aslantas


Yarina (belki) bitiririz...